Tadiwennit akked unaẓur Zedek Mouloud: « D nekni i terra tmara ad nennaɣ ɣef wayla-nneɣ »

Seg yinaẓuren i yezgan ḥeḍren yal m’ara terzu taluft Tamurt Taqbaylit s yidles-is d umezruy-is. Zeddak Mulud d acennay amḥaddi i yezgan yemsawa akked yimenzayen-is ɣef wayen icennu d wamek yella. Nesteqsa-t di tdiwennit-a ɣef tezlatin-is tineggura, ɣef Tefsut Taberkant, ɣef Tmurt Taqbaylit, ɣef JSK d waṭas n tlufa nniḍen. Hata wamek i aɣ-d-yerra.

Isaḥliyen: Ma tebɣiḍ ad d-nuɣal ɣer tezlit i tgiḍ taggara-a d tajmilt i Yidir. Neẓra aṭas aya kečč tettheyyiḍ-tt, rnu tesεiḍ izen yes-s…

Mulud Zeddak: Ih. Tura izen n tezlit, ur ilaq ara ad nili d inekkaren. Ilaq ad nesṭeεref s uqeddic n unaẓur d umeɣnas daɣen. Ad nesṭeεref s win iεetben, d win i d-yuwwin timerna i yidles-nneɣ. Yidir yella seg wid i yeddmen di tqacuct ccna d yidles n teqbaylit. Tizlit-nni tsefreḥ aṭas n yimdanen. Nekk nniɣ-d deg-s ayen yellan kan. D ayen i iga i yesnagayen fell-as. D amdan yuklalen.

Tuɣaleḍ-d s uklip n usmekti n Tefsut Taberkant. Awal ɣef uqeddic-a amaynu…

Tafsut Taberkant d ayen ur yezmir ad yettu yiwen neɣ ad yerr di rrif. Acku ayen yeḍran di Tmurt n Yiqbayliyen deg useggas n 2001, d ayen i d-yeǧǧan ccama. D tawaɣit wayen yeḍran. Ar ass-a, mazal lecɣal ur frin ara ɣef wayen yeḍran. Llan wid yemmuten ilaq ad asen-yuɣal wayen uklalen, imejraḥ daɣen.. Llan wid iεeḍren, ass-a ttidiren s 10 000 DA…

Tbedreḍ-d ula d Tiɣerɣert n Leqser, s tsutriwin i neẓra tesεa…

Teggra-d tura di Tɣerɣert n Leqser, ad d-iniɣ d ayen i sutren Yiqbayliyen di 2001, i ssuturen ass-a wat Umussu i d-itteffɣen taggara-a s iberdan. Ɛeṭṭlen kan d aεeṭṭel ɣef nekni. Ma d Tafsut Taberkant, ilaq ad qqimen yimussnawen akken ad as-d-rren azal, acku d ayen meqqren i yeḍran. D iseggasen n umennuɣ, d iseggasen n uzbu (résistance). Nebɣa ad yekcem deg umezruy, ad t-qqaren warrac deg uɣerbaz.

Ilindi tsuffɣeḍ-d tizlit “Tafsut n Tmanyin”, aseggas-a “Tafsut Taberkant”. Iban armi twalaḍ azal-nsent, rnu tebɣiḍ ad d-tesmektiḍ agdud…

Tizlit “Tafsut n Tmanyin” tusa-d ilmend n uεeddi n 40 n yiseggasen fell-as. Deg-s d tajmilt deg-s d awelleh, acku ttwaliɣ ilemẓiyen-a n tura, ad asen-tiniḍ d acu yeḍran di Tefsut n Tmanyin, ur ẓrin ara. Ihi xedmeɣ tizlit-a amzun d tamsirt, d tamacahut n wayen yeḍran. Sfehmeɣ-d amek tebda, amek tkemmel d wacu i aɣ-d-tuwwi.

Tettwaliḍ dakken nerra-as azal i uneḍruy-a neɣ ḥsan yimdanen akken ilaq s wazal-is?

Tura llan yimeɣnasen ḥsan s wazal n Tefsutin-a. Maca bac ad d-tiniḍ ẓran yakk yimdanen… di timetti, ugaren wid yettun widak yecfan. Wid isusmen ugar n wid yettmeslayen. Daɣen, wid ur nettnaɣ i icaḍen ɣef wid yettnaɣen ɣef ccɣel-a. Netta ayen yeḍran di Tefsutin-a ur ilaq ad t-nettu. D ayla-nneɣ, d amezruy-nneɣ. Yes-sent ahat i nella ass-a. Lukan ulac Tafsut n Tmanyin, ahat cwiṭ-a yellan ur d-yettili ara. Ihi, d nettat i isersen llsas n umennuɣ ɣef Teqbaylit, ɣef tidet, ɣef yizerfan, ɣef tugdut, ɣef tmaziɣt, ɣef kullec. Ulama, llan wigad yennuɣen send, am deg 1949.

M’ara nwali tasuta-nwen n yicennayen, zik aṭas i icennun ɣef tmagit d teqbaylit. Ass-a, ɣas mazal ddren yicennayen-a, drus i mazal cennun ɣef tmagit. Acuɣer ɣef tmuɣli-k?

Icennayen iqdimen ahat wa yeεya, wa ayen iga teǧǧa-t teswiεt, acku tallit tbeddel mliḥ. Aql-ik tettwaliḍ, kullec yuɣal deg yiẓeḍwan inmettiyen. Meḥsub ma ur teddiḍ ara, ad k-tesfeḍ teswiεt. Tella taluft n leεmer, llan wid umi d-ttasen lecɣal ẓẓayit m’ara mɣuren. Maca wigad-nni tura, awi-d ukan mi xedmen ayen xedmen. Nekni nettmeslay tura ɣef tsuta n wass-a. D nutni i ilaq ad refden asaḍef.

Ɣef yilemẓiyen ihi d tezlit tamḥaddit, d acu i d awal-ik?

Ɣef wakken walaɣ ixuss kra sɣur-sen. Mačči akka i ilaq ad ilin. Ahat ilaq kra ara ten-ihuccen akken ad d-zzin ɣer tezlit tamḥaddit, tizlit yessakayen. D acu, ula d nutni daɣen ddan d waḍu-a n yiẓeḍwan inmettiyen. Yewεer tura ad yeg yiwen kra akken yebɣa. Tura kullec yettawaḍ-d ɣer uxxam s internet, armi i d-ilehhu umdan d wayen yeḍran akkin, itettu iman-is. Ssarameɣ mazal ad ilin yimawlan n teqbaylit, wid ara inuḍḥen ɣef teqbaylit. D nekni i terra tmara ad nennaɣ ɣef wayla-nneɣ, ad nazzel ɣef wayla-nneɣ, ad d-nesban iman-nneɣ, idles-nneɣ d tezlit taqbaylit.

Tekkiḍ tikkelt iεeddan di Paris deg unejmuε n yibeddi ɣer yidis n Umussu i Ufraniman n Tmurt Taqbaylit…

Anejmuε-nni n wussan-a deg Umraḥ n Tegduda, ccɣel am m’ara d-tennejmeε taddart, ad meslayen medden ɣef wayen i ten-yuɣen. Ihi, yal Aqbayli ilaq ad d-yeddu, ilaq ad yili. Acku m’ara d-yeḍru kra, nettekka yakk deg-s. Ur d-teqqareḍ ara nekk n da neɣ n da. Nekni yakk d Iqbayliyen, ayen yuɣen Tamurt Taqbaylit, yuɣ-aɣ irkelli. Anda i k-yehwa ili-k, ama deg FFS, deg RCD, deg MAK neɣ deg FLN neɣ anda nniḍen. Ihi tettekkaḍ tettekkaḍ. Ma ur tettekkaḍ keččini, d arraw-ik, neɣ d at taddart-ik neɣ d wid i k-yettilin. Acengu ur yettexṭiri ara ma d wa neɣ d wa, imi d Aqbayli i telliḍ.

Ɣef waya, lliɣ deg unejmuε-nni imi ayen i yuɣen Tamurt Taqbaylit yuɣ-iyi. Dagi d taluft n yiseɣ d tinzar. Ur tezmireḍ ad takreḍ taqejjirt ɣer deffir. Ayen i d-yeḍran d lbaṭṭel ameqqran. A win yufan ur tettawaḍ ɣer wannect-nni. D imdanen kkren-d, qqaren-d nettxemmim akken nniḍen, nettwali timsal akken nniḍen. Lemmer d lebɣi, d timesliwt ara asen-d-slen, ad yili uskasi.

Tettwaliḍ d lawan ad dakklen Yiqbayliyen?

Ilaq ad tili tdukkli gar Yiqbayliyen, s umtawa d uskasi, iwakken ad d-afen abrid ilaqen, ad ddun ɣer sdat.

Ad d-nuɣal ɣer tekliwin n ugdud ideg tekki Tamurt Taqbaylit. Telliḍ tuwwiḍ-d tamuɣli s yiwet n tezlit. Amek tga tmuɣli-k akka tura?

Nekkini kra n wid yettnaɣen aql-i ɣer yidis-nsen. Nekk bɣiɣ ad aẓen ɣer sdat. Wigi i la ileḥḥun bɣan ad ibeddel unagraw, anagraw-nni ur yeffiɣ ara fell-asen. Bɣan ad t-kksen, yerna s wudem n talwit. Meḥsub ur d-ffiɣen ara iwakken ad rẓen. Uwwin-d rray ɣef wamek i ilaq ad telḥu Tmurt n Lezzayer. Wigad yeṭṭfen leḥkem, neẓra irkelli si 1962 i t-ṭṭfen s yiɣil. Ar ass-a d anagraw-nni i mazal. Wigad-agi ilaq ad ten-tugareḍ akken ad ten-tekkseḍ, m’ulac ur ttruḥun ara s wawal kan. Ɣef waya ttwaliɣ ilaq ad imuqel Umussu-a tarrayt nniḍen n umennuɣ, acku ma s tikliwin kan n lǧemεa ur cukkeɣ ad ffɣen. Ttwaliɣ daɣen ilaq ad yesεu Umussu-a iqerra ara t-iselḥun. Ma tkemmel akka, yezmer ad yexsi weḥd-s am Umussu n 2001.

D acu ara d-tiniḍ ɣef unejmuε-nni n Paris ɣef JSK d tegnit ideg tella terbaɛt-a?

Nekni JSK, neḥḍer-asent irkelli. Nwala amek tella send ad d-yawweḍ uselway-a amaynu, nwala d acu ibeddlen segmi i d-yusa. Ihi, nekni s wid iḥemmlen Tamurt n Yiqbayliyen, s wid iḥemmlen JSK – acku JSK tekki deg umezruy n Tmurt n Yiqbayliyen – nebɣa dima ad tt-nwali tgerrez.

Ɣef waya i d-tefkiḍ tayet i uselway d Tenmehla…

Niḥqa! Argaz-a yusa-d ad yekkes ayen n diri, ad yeẓẓu ayen yelhan. Aqbayli ur nelli yid-s, nezmer ad d-nini mačči d Aqbayli. Yezmer ad imuqel ansi d-yekka. Yusa-d ibeddel udem i JSK, yerra-as taqbaylit-is. Wigad iεeddan llan kksen taqbaylit-nni. Rran JSK d tarbaεt n ddabex kan, urar tkecmeḍ s axxam. Netta JSK tesεa amezruy. Kra n win ara d-yasen ɣer ɣur-s, d aselway, d asleɣmay neɣ d amurar, ilaq ad iẓer d acu i d JSK.

Daɣen, m’ara d-nini ttruḥunt tlawin ɣer wannar, d taɣawsa meqqren. Nwala igemmaḍ ḍefren-d daɣen. Ass-a JSK tetturar ɣef 3 n yiswan. Tetturar ɣef telɣuɣa, ɣef teqbuct n Temɣunt (Ligue) akked Teqbuct n CAF. Neḍfer-d JSK seg wasmi d-nekker, werǧin nwala-tt tufa iman-is akken tufa iman-is tura. Daymi rziɣ ɣer umyegraw-nni n Paris imi ilaq ad iliɣ. Yak nenna-s: « Yid-m ass-a d uzekka ».

D acu i tzemreḍ ad tefkeḍ d isallen i wid i k-yeṭṭafaren ɣef temliliyin n ccna?

Ayen yerzan timliliyin, nessaram tazwara ad tεeddi tallit-a n ukman, ad d-yuɣal kullec akken yella. Syin akkin, d tagnit ad d-nheyyi kra i temlilit n wid i aɣ-iḥemmlen, nḥemmel-iten. Teẓriḍ, ɣef ssebba n ubεuc-a, aṭas n ttiεadat i nbeṭṭel, nessaram ad nuɣal ad ten-id-nerr i wahil ɣer sdat, rnu ad d-nernu wiyeḍ, ama da ama di Tmurt.

Amek ɣef usiẓreg n wungal-ik i turiḍ s teqbaylit?

Taluft n wungal-inu mazal-itt akken tella. Meḥsub uriɣ-t, serseɣ-t, tura ilaq ad d-iεeddi seg useɣti. Umbeεd, m’ara iεeddi ccɣel-a ad as-d-nserreḥ ad d-yeffeɣ. Rnu nekk bɣiɣ ad t-id-suffɣeɣ di Tmurt, ihi ilaq ad iliɣ dinna akken ad qellbeɣ amek.

Ad tt-nekfu ɣef ccna. D acu ara yilin d amaynut sɣur-k i wayyuren-a i d-itteddun?

Tura yella single i cniɣ akked mmi Minig. Ur yettεeṭṭil ara ad d-yeffeɣ d aklip. Azwel-is yesεa assaɣ akked tilin-nneɣ. Daɣen, bɣiɣ ad xedmeɣ album nniḍen anda ara d-fkeɣ kra n tezlatin. D iseɣrez ara yawwin armi d 10 n tezlatin.

Temmug tdiwennit sɣur: Azwaw