Issin amezruy n Yimẓabiyen

Imẓabiyen s umata, ttwassnen belli d wid i izedɣen deg temnaḍt n Tɣerdayt (Γerdaya), maca ma nenna-d akka drus fell-aneɣ acku gtent tezrawin, gten yimruyen i yuran fell-asen yerna mačči d ayen i fsusen deg unadi.

Snat n tsersiyin (thèses) i yesεan tixxutert (importance) zemrent ad aɣ-d-fkent tamuɣli tamezwarut ɣef waya. Tamezwarut, teqqar-d dakken ibaḍiyen n temnaḍt n Mzab, d tarewla ay d-rewlen seg umenkud (empire) n Yirusṭumiyen ay sseɣlin Yifaṭimiyen. D aya i ten-yeǧǧan ad rren ɣer wakal-nsen amaynut akken ad ḍefren asekkud-nsen (doctrine) deg telwit, war  ma yewweḍ-iten ḥed. Ssulin dinna 05 n yiɣaramen (cités) anda ara ttilin (pentapole).

Tasersit tis snat i xedmen kra n Yimẓabiyen yakan akked kra n yimazrayen n Tefriqt n Ugafa, teqqar-d dakken ibaḍiyen n Tihert mačči d nutni i tt-isbedden, d tarewla i d-irewlen ɣer yibaḍiyen n Mzab i ufan llan yakan ttidiren dinna.

Akken yettwali Yusef ben Bakir Saεid Lḥaǧ ; Imẓabiyen, ṭṭren-d seg twacult n Musεab ben Muḥemmed Ben Badin n lεerc amaziɣ n Zennata. Llan zedɣen deg Ccebka deg lqern wis sin n hejir (l’hégire), rnan-d ɣur-sen Bnu Σebd Lwad i d-irewlen imir-nni i Yimariniyen (mérinides). Awal-a « Bni Mzab », yudef-d seg Musεab.

Deg tazwara, Imẓabiyen, ḍefren asekkud n Muṭazilit ardeqqal kra n ṭṭulba usan-d ɣer din akken ad asen-slemden tibaḍit. Asmi ɣlin Yirusṭumiyen, ibaḍiyen n Tihert, rnan ɣer wid n Mẓab anda ufan tarewla.

Deg temnaḍt n Mẓab, anagar wid i iḍefren tibaḍit kan iwumi ssawalen Imẓabiyen (At Mẓab), wiyaḍ sεan amek i asen-sawalen (Cεemba, Mrazig, Mdabiḥ). Tuget n Yimẓabiyen, d imaziɣen, ttmeslayen tamaziɣt (tamẓabit). Maca wi, ttεassan-ten kan At Cεemba i yuɣen asekkud n umaliki (Malékite) ; kra, qqaren-d belli d aεraben ; kra, qqaren-d belli d imaziɣen ula d nutni. Gar leεruc-nniḍen aεraben i iḍefren asekkud amaliki ad d-naf Bni Merzug i yellan dinna seg 1527 akked Mdabiḥ 1586. D aya i ten-yeǧǧan ur ttemsegzan ara yerna ad ttnaɣen gar-asen.

Asekkud abaḍi (doctrine ibadite)

Ibaḍiyen, ttwalin iman-nsen d At leεdel (asḥab al istiqama). Nezmer ad d-nini belli tibaḍit tennulfa-d asmi d-nnulfan akk yisekkuden-nniḍen. Asmi yekker umennuɣ n Sifin (bataille de Siffine) gar Σali bnu Abi Ṭalib akked Muεawiya deg useggas n 37 n hejir, deg useggas n 657 n yiseggasen seld talalit n Ɛisa. Ttnaɣen anwa seg-sen ara yawin lxalifa. D aya i yeǧǧan ad d-nnulfan yiciεiyen i yessenden ɣer Σali, ma d isuniyen ssenden ɣer Muεawiya. Maca ardeqqal msegzan gar-asen.
Wid i isenden ɣer Σli, mfaraqen daɣen, yiwen n ugraw yejbed iman-is ; wi, d Imuṭaziliyen (Moutazilites) ma d wayeḍ ur bɣan ara imi msefhamen, nnan-as anagar Rebbi kan i izemren ad tt-ifru deg wanect-nni, d aya i ten-yeǧǧan ad as-serrḥen i Σali, ɣef waya i asen-ttlaεin « Lxawariǧ ».

Maca agraw-a aneggaru (Lxawariǧ), yebḍa daɣen ula d netta, fɣen-d yigrawen-nniḍen seg-s : Izraqiyen (Azrakites), Isufriyen (Soffrites), akked Yibaḍiyen i d-yekkren mgal lxawariǧ deg useggas n 61 n hejir, 680 n yiseggasen seld talalit n Ɛisa.
Isem-a n tbaḍit, yusa-d seg uɣilla-ines asertan (leader politique) Σabdu Allah Ibn Ibad. Imir-nni yesεa assaɣ yelhan akked Yimeyyadyen (Omeyyades). Ibn Ibad, yebna iɣerbazen, yessuffeɣ-d aṭas n wid i yessnen tibaḍit akken ad tt-swesεen ɣer tmura tinselmin imir-nni. Iceyyeε aṭas ɣer Tefriqt n Ugafa, gren-d aṭas n leεruc ɣer tbaḍit am Zennata, Hewwara deg tazwara n lqern wis sin n hejir. Gar wid i yebɣan ad swesεen tibaḍit deg Tefriqt n Ugafa, yella Σbderreḥman Ibn Rusṭum. Aneggaru-ya, iga assaɣ iǧehden gar yibaḍiyen n Tefriqt n Ugafa, d netta i d-isnulfan tamdint n Tihert, d tamanaɣt n udabu-ines anda yeqqel d limam gar 160-162 n hejir.

Σabdennur Ḥamiṭuc. D aselmad n tmaziɣt deg Tesnawit Tasemsayt n Udekkar.