Ǧeffal Muḥemmed: aselway amezwaru n Yitri n Tefriqt n Ugafa (E.N.A).

Tiswiεin mi ara nemmeslay ɣef umezruy neɣ mi ara t-nɣer deg yidlisen, yeskanay-aɣ-d kra n yismawen ur nezmir ad nettu, i ixedmen ayen iwumi zemren akken ad ssuffɣen amhersan afransis. Maca tiswiεin daɣen ur d-yettadder ara kra seg-sen. Netta, deg tidet, xedmen aṭas, fkan-d aṭas n wafud i umennuɣ. Ula deg yiɣerbazen neɣ deg yidlisen, ur d-ttadren ara ismawen-nsen, nezmer ad d-nini ahat ttun-ten neɣ mettεemmed i tt-xedmen akken-nni.

Ǧeffal Muḥemmed, atan gar-asen acku ur d-yewwi ara adeg-is gar yismawen n wid yettwassnen deg umezruy adzayri. Ilul deg 1885 (yesεa 6 n yiseggasen deg 1891) deg taddart n At Hag, taɣiwant n Yirǧen, deg ugezdu n « Fort National ». Yeɣra deg uswir amenzu, yexdem aṭas n yiseggasen deg tnezzut. Muḥemmed, mmi-s n Muḥemmed Uaḥmed akked Buεziz Taseεdit, yunag ɣer Fransa akked gma-s ameqqran Σli deg lawan n ṭraḍ amaḍlan amezaru, yezdeɣ deg Paris deg lḥuma n La Goutte d’Or anda yeldi lqahwa-taneččit deg uɣlad (rue) Chartre.

Deg lawan-nni, aṭas i yettinigen ɣer Fransa, d aya i yeǧǧan ad ttilhen ɣer tlelli n tmurt yixeddamen Iqbayliyen i yettidiren dinna, bdan ssegrawen iman-nsen akken ad ḥudden ɣef yizerfan-nsen, beddun daɣen tteskasin ɣef tsertit.
Ǧeffal Muḥemmed, yella imir-nni seg wid i ten-yessebɣasen deg temnaḍt n Bouches du Rhône ardeqqal deg Paris. Lqahwa-ines, tuɣal d adeg n ussegrew n yiεeggalen n Yitri n Tefriqt n Ugafa. Yettallel-iten s wayen yezmer, ama s tedrimt ama s tiktiwin.

Benjamin Stora, deg usegzawal-ines ɣef tmeddurin n yimeɣnasen iɣelnazriyen (nationalistes) n Ldzayer, yenna-d dakken d Ǧeffal Muḥemmed, akken i d-nnan Ferḥat Σebbas akked Muḥemmed Lebǧawi, i d aselway amezwaru n Yitri n Tefriqt n Ugafa seg 1924 armi d 1926. Maḥfud Qeddac, isedda-d yiwen n umagrad i yura s ufus-is Belɣul, anda d-yebder Ǧeffal Muḥemmed, yenna-d dakken iṭaxxer seg Yitri n Tefriqt n Ugafa deg 1926 acku yuḍen, d Messali Ḥaǧ i yuɣalen deg wadeg-is deg duǧember, aseggas-nni.
Ǧeffal Muḥemmed, s wazal-is meqqren, yeqqim ar ass-a yettwattu sɣur yimazrayen, ula d wid i yettnaɣen yid-s deg lawan-nni yerna ur t-id-ttadren ara ; ula deg cfawat (mémoires) n Banun Akli d Messali Ḥaǧ ur t-id-bedren ara ; akabar asdukklan afransis (P.C.F) akken daɣen, ineqqisen (rapports) n yimsulta deg 1926 ur slan ara fell-as.

Deg useggas n 1937, Ǧeffal Muḥemmed, yuɣal yeɣli, yefcel s waṭṭan-nni i t-iḥuzan, yeqqel-d ɣer Ldzayer akken ad yeldi tneččit (restaurant) deg uɣlad « la Marine » deg Ldzayer tamanaɣt. Yuɣal yejbed iman-is ɣef tsertit, yerra-tt kan i tellelt i wid yuḥwaǧen.

Imɣaren, ass-a, setεerfen ɣef Ḥaǧ Muḥemmed (akka i ḥemlen as-ttlaεin), cehden-d fell-as dakken d argaz yesεan tabɣest. Yemmut ass n 24/02/1956, yesεa imir-nni 71 n yiseggasen. Yettwamḍel deg tjebbant n taddart-is.
Maca argaz-a am waṭas n wiyaḍ, qqimen ar ass-a, ur ttwassnen ara mliḥ deg umezruy, ar ass-a, ulac win i asen-yerran tajmilt.

Amagrad-a n Ǧilali Ǧerdi.
Yerra-t-id ɣer tmaziɣt : Σabdennur Ḥamiṭu