Issin a mezruy n ddabex uḍar

Anwa ur nesεi ara xersum yiwet n tikkelt lebɣi ad yili d amyurar ameqran n ddabex ?
Ddabex n uḍar neɣ ccir akken ittusemma di teqbaylit n yimɣaren d yiwen waddal yettwassnen sɣur ddunit merra.
Ama d ilemẓi neɣ d ameẓyan, di ddunit merra, tiyita n ccir tezga d aramsu. Takurt-a tuqel d allal swayes zehhun d igiman, uqbel ad d-tuɣal d addal s yisuḍaf-is, di tmura anida ulac iramsuyen d warmuden nniḍen. Maca, anida-ten iẓuran n ddabex ? anisi i d-ikka ? amek i yella waddal-a uqbel ad yaf talɣa isεa tura. Yyaw ad nget asurif ameẓyan yerna s tɣawla ɣer umezruy-is.
Laṣel n ddabex n uḍar yufa akal-is di Tmurt n Ccinwa di teglest di twisa tis snat uqbel Talalit n Lmasiḥ.
Illa yiwen wurar ittusemman « Tsu Chu » i tturaren icinwaten akken ad kksen ɣef lxaṭer-nsen.
Amek iga ddabex-a i d-ikkan si Tmurt n Ccinwa ? Isem i yewwi « Tsu chu » neɣ Cuju akken i as-qqaren nutni, isεa yiwet n takurt ittwaxedmen s uleẓaẓ yeččuren d ccεer d wafriw i kka-ten akken ad yaweḍ s iswi-s ittwaxedmen daên s uɣanim azuran n Ccinwa ittusemman Bambu.
Imekkiyen zemren ad sqedcen aḍar, idmaren, tuyat d weεrur, maca werǧin afus ad ikki deg wurar.




Illa daɣen wurar Afransis iwumi qqaren « la soule » i tturaren ladɣa di « Normandie d bretagne ». D urar n trebbuyeε i iseqdacen ccir. Iban-d di tallit talemmast, di leḥnaḍi n 1147, di Fransa (Bretagne d Normandie) d tegzirin tigliziyin. Snat-a n trebbuyeε ad mqabalent sdat n yiwen n ccir iččuren d asaɣur neɣ d anxal(son).
Amenzay d aḍegger n ccir-nni ama s ufus ama s uḍar akken ara yaweḍ ɣer yiswi-s. deg waya merra, nezmer ad d-naf d akken ddabex n uḍar d Rrigbi sεan yiwet n tadra neɣ usenti (laṣel). Urar-a isεa yiwet n tarrayt n uruggez (viril) d imiḥreḍ (violent).

S yin, awal-a n tefransist « la soule » yewwi isem n FootBall s Teglizit.
Imiren i d-tban tmuɣli ɣef usdukel n waddal di kra n yisuḍaf. Imiren, deg useggas n 1848, kra n yinelmaden n tesdawit n Cambridge, gan tizwarin n yilugan n wurar-a. dɣa ḥerzen kra n tarrayin n wurar ittwagedlen ass n wass-a, segsent :
– Urar s ufus ur yettwagdel ara.
Armi d asseggas n 1863 mi d-tettwaxleq Tfidiralit taglizit n ddabvex uḍar i yewwi waddal-a yiwen n lqanun unṣib ara t-iseddun. Ilugan qqaren-d d akken ittwagdel i yimyuraren ad myewwaten s uḍar yerna ad nnalen ccir s ufus.
Timlilt tunṣibt tamezwarut tella-d deg 16 di duǧember gar Sheffield FC et Hallam FC. Timlilt-a tella-d gar 16 mgal 16 n yimyurar.
Timlilt nniḍen i d-yerna alug n wakud n wurar d mi turar Londres nettat d sheffield deg useggas n 1866, missawḍen ad uraren 90 n ddqayeq.
Deg useggas n 1885 i yuɣal d addal unṣib amsaḍur (pro) di tmurt n Legliz. Deg useggas n 1872 tellald telɣuɣa taɣelnawt tamezwarut s yisem n FA Challenge Cup. Deg useggas-a daɣen i d-tella temlilt tagreɣlant gar Lekliz d l’Écosse. Ɣas akken ittwassen ugar di Tmura n Legliz, mačči akka i tella di Turupt anida urεad ittwassen.
Ugar n waya, deg umgired illan di kra n waddalen muccaεen am Taqlajet neɣ (axnac am wakken i as-ssawalen deg uɣrib), Ccir n uḍar ur yettwassen ara di timhersin tigliziyin am Lhend.
Ɣas akka, d Igliziyen i t-yerran mucaε di ddunit ladɣa ixeddamen n tmacint di temrikt n wunẓul di tezgent tis snat n lqern wis 19. Imiren, Argentin d Urugway, d timezwura ara ikecmen deg Tfidiralit-a n ddabex. MA di Turupt, Akal-yudren (Holande) xelqen-d yiwet n terbeεt deg useggas n 1879. Ma d Biljik d Danmark llant d timura timezwura ara ikecmen s wudem unṣib deg urar-a.

S yin, deg useggas n 1904, tlul-d Tfidiralit tagreɣlant n ddabex uḍar di Lpari.
Uddun n 30 iseggasen seld akin, tlul-d teqbuct tagreɣlant n Ccir uḍar deg useggas n 1930 di Urugway. D Aseklway-is afransis n yimir ara yesbedden talɣuɣa tamaḍlant n wurar-a.
Imiren kkan deg-s 13. D Urugway ara yawin taqbuct i tikkelt tamezwarut. Deg useggas n 1950, seld mi ḥebsen aṭas ɣef ddemma n ṭṭrad amaḍlan wis sin, talɣuɣa tis rebεa tella-d di Brazil. D ayen iwumi gan isem s Jules-Rimet i lmend n n tiselwit-is n Tfidiralit tamezwarut n ddabex agreɣlan.
Ar ass-a d wussan, ddabex isnejmeε-d d imelyaren n lɣaci ladɣa m’ara d-ilint teqbucin n umaḍal, neɣ tid n Turupt, legliz, ṭṭelyan d Spenyul.
Maca ddabex-a izad win izaden imi ibeddel udem maḍi. Ass-a Imyurar ttnuzun s imelyunen idularen, dɣa d ayen i as-ifkan udem nniḍen armi aṭas i yeṭṭamaεen ad ilin d imyuraren igreɣlanen.
Di Tmurt-nneɣ,am tmura nniḍen, illa maḥyaf ɣef wayen irzan anadi n wid isεan aramsu-a, yerna ttawin lewhi, sεan aya deg yidammen…yezmer yiwen wass ad ibeddel wudem-is akken ad yefk nnuba i wid issnen, i wid iwwin lewhi ɣur-s, neɣ ad neqqim di tin n tejεal ?

Sɣur: Tiɣilt Urtiḥi