Aselmad-amaru Lεerbi Yeḥyun i uɣmis Isaḥliyen: « Adabu yekkat ad yessekreh tutlayt n tyemmat i yinelmaden… »

Lεerbi Yeḥyun d aselmad, d amaru, d ameɣnas n teqbaylit daɣen. Ɣef taɣulin-a akk ideg yella, nsukk-d awal yid-s di tdiwennit-a i uɣmis Isaḥliyen. Ɣret-tt deg wadda.

Isahliyen: Tsuffγeḍ-d ussan yezrin tazrigt tis snat n udlis-ik “Taqvaylit iles d yidles”. Meslay-aγ-d fell-as…

Lεerbi Yeḥyun: D tidet. Akken i d-tenniḍ, d tazrigt tis snat. Acku tazrigt tamezwarut tekfa deg useggas n 2018. Daymi i kkreγ γer usiẓreg-is i tikkelt-nniḍen. Dacu kan, imi yella umaynut seg yimir-nni ar tura, dγa rniγ-as kra; sɣezfeγ awal ugar ilmend n wanda tuweḍ tutlayt d tsekla taqvaylit ass-a, ladγa deg taγult n tetiknulujit d umaḍal umḍin. Akken i as-rniγ diγen kra n yixfawen imaynuten ur d-neddi ara deg tezṛigt tamezwarut, am umezgun n teqvaylit d tezlit taqvaylit n tlawin, d umennuγ aqvayli almi d tizi n wass-a.

Aql-ik gar yilemẓiyen i yettwacewwlen sγur teγdemt imi tbeddem γer yidis n Kamalddin Fexxar. Awal-ik γef taluft-a...

Taluft-a tettuγal γer wass n 10 Dujember 2016. Ilmend n wass agraγlan n yizerfan n umdan, asmi i d-yessawel ugraw amaḍalan amaziγ CMA akken ad d-yili unejmuɛ n yiveddi i Kamalddin Fexxar i yeḥves udavu di lvaṭel. Dγa ṭṭfen-aγ yimsulta, send akk ad yili unejmuɛ-nni. Seld 5 iseggasen, jevden-aγ-d taluft-a. Dagi ara neḥsu dakken adavu n Lezzayer mazal-it yessexdam deg texnanasin-is. Yerkeḍ izerfan n umdan deg wass n yizerfan n umdan. Rnu tagi d ssebba kan akken ad d-yesseγli lḥers fell-aγ u ad yessekcem tuggdi deg wulawen n yimeγnasen i mazal deg unnar ttnaγen γef tlelli d timunent n uγref Aqvayli. Dacu kan, nekkni d imeγnasen, neḥsa u numen s tidet n umennuγ-nneγ, akken vγun xedmen, d awezγi ad nerr aḍar γer deffir.  Imi nekkni zeddigit, amennuγ-nneγ zeddig, nerfed-it s talwit, ad t-nkemmel s talwit, d ulaqrar ad naweḍ γer tlelli-nneγ ass-a neγ azekka. Akken i as-yenna Ferḥat deg wawal-is: avrid n tlelli, mi t-dehmen medden, lvaṭel iγelli, xas d vu yifadden. Akken yevγu yezzeγzeγ udavu-agi, tissas-nneγ ugarent lvaṭel ideg yettnawal.

Tettwaliḍ dakken aṭas i yebγan ad sweɛren tudert i yal ameγnas n teqbaylit, xas deg wakal-is i yella?

Annect-a mačči d amaynut. Adavu n lezzayer d adavu amesvaṭli seg zik. Yessen kan takriḍt. Tineggura-a, aγref Aqvayli yeffeγ-as afus, daymi ur yeẓri ara dacu ara yexdem. Daymi i d-yesseγli tuggdi deg wulawen n yimeγnasen akken ad ten-yerreẓ, u ad ten-isegger ad vrun i umennuγ. Dacu kan, deg yal tikkelt tetteffeγ-as targit mxalfa. Aγref aqvayli yuki, yeẓra dacu i as-d-yettheggi udavu, yeḥsa limer ad yeǧǧ annar, ad d-yeγli fell-as lvaṭel, i yugaren win iɛeddan. Ass-a aγref aqvayli yevges ugar akken ad yennaγ γef tlelli-s d tlelli n tmurt-is. Tuγalin γer deffir ur telli.

Imi aql-ik d aselmad n teqbaylit. Amek i tettwaliḍ addad n uselmed-is ass-a?

Addad n uselmed n teqvaylit d win n zik d win n wass-a. Seg tama n yinelmaden, tessefraḥ tegnit, acku ḥemmlen ad tt-γren, ttafen deg-s iman-nsen, qqaren-tt s levγi d tumert. Maca mi ara twaliḍ azal d wakud i as-yettunefken, snat n temsirin deg umalas di tegnit anda qqaren taɛravt 5 n temsirin deg umalas. Wagi d lavaṭel. Tuγal d tutlayt taverranit i yesɛan azal γef tutlayt n tyemmat yerna deg wakal-is. Adavu iɛemmed i waya, akken ad tt-yessekreh i yinelmaden, u ad rewlen fell-as ur tt-qqaren ara. Daymi i d-nenna dakken ugur-a, tifrat-is d timunent n Tmurt n Leqvayel. Asmi ara d-nḥelli timunent-nneγ, ass-nni ad nesvedd  aγervaz-nneγ i yiman-nneγ. Aγervaz aqvayli ara yelḥun s teqvaylit, yerna ass-nni mačči kan d tajerrumt ara nesselmad, maca ad nesselmed ula d tangiwin-nnḍen : amezruy, tasekla, tarakalt, tussnakt, tafizikt, tussna, tasenselkimt, taẓuri… s teqvaylit. D tagi kan i d tilelli n tidet ara yidir uγref aqvayli azekka. Tilelli-nneγ deg tutlayt-nneγ, deg wakal-nneγ am nekkni am yiγerfan akk n ddunit.

Amek i tettwaliḍ taseddart n useqdec n tutlayt-a, berra i uγerbaz, sγur Yizwawen s umata?

Seg tama-a, yella wayen yessefraḥen. Acku tuget n Yiqvayliyen s teqvaylit i ttmeslayen deg way gar-asen, ama deg uxxam ama di verra. Nnig waya, tella tefrint, ukin-d medden s wazal i ilaq ad t-rren i tutlayt akken ad tidir, daymi i nettwali ussan-a, deg waṭas n tamiwin n Tmurt n Leqvayel, vdan ttarun tiplakin d yigalisen d leḥyuḍ n tḥuna-nsen s teqvaylit. Annect-a ad ifek afud i tutlayt akken ad tressi ugar iman-is deg tmetti.

Tuwiḍ tikkelt iɛeddan arraz n umsizwer n wungalen Asdawan d Iḥulfan. Awal-ik γef wazal n umsizwer-a…

Tineggura-a aṭas n yimsizewren i d-ilulen, ladγa deg unnar n tsekla. Annect-a irennu afud i wid yettarun, d asevγes i tira-nsen d leqdicat-nsen. Annect-a d tagnit i d-yemmalen dakken, ula s teqvaylit tzemreḍ ad tawiḍ arraz, tzemreḍ ad d-tifrireḍ γef wiyiḍ u ad tesɛuḍ isem. Akka ula d amsizwer Asdawan d Ihulfan, irennu afud i umaru, u yettak aveḥri i tsekla taqvaylit akken ad tennerni ugar. Tanemmirt i wid akk i d-isuddusen imsizewren-a n tsekla.

Yella kra n umaynut sγur-k ɣer sdat?

Ih, ad yili umaynut. Aql-i ttheggiγ adlis γef tmedyezt d umezgun n Muḥya. Akken i ssewjadeγ diγen sin yimniren iɣurbizen i uswir alemmas d uswir n tesnawit. Akken i ttkemmileγ diγen ammud n tullisin. Ad d-yeffeγ sey-a γer taggara n unevdu.

Ad ak-iniγ tanemmirt γef tdiwennit-a. Tanemmirt i wid akk i iqeddcen deg usmel Isaḥliyen.

Temmug tdiwennit sɣur: Azwaw