TAƔURI N WUNGAL « ZIRA »

ISALLEN ƔEF WUNGAL :
Azwel : ZIRA
Tawsit : ungal
Ameskar : TOUATI Massika
Taduli : Ramdane ABDENBI
Tazwert sɣur : BEN SIDHOUM Rachida
Tiẓrigin : Imal
Adeg+aseggas n usiẓreg : / 2021
TAMEDDURT N UMESKAR :
Massika TOUATI, seg Yimẓalen di Bgayet. Tlul ass n 10 di yebrir 1983. Teɣra tadamsa, teqdec deg-s. Tasekla d abrid-is wis sin. Zira, d ungal-is amezwaru.
AGZUL N WUNGAL :
« -Adur wis 11, uṭṭun 1, dagi i telliḍ, tettnadiḍ fell-as, atan.
– D tidet neɣ d tirga, d ayen ur ttamneɣ, amek armi d-yewweḍ ɣur-k, ɣileɣ tikkelt-a yeεreq-iyi dayen !
– Ɛni yeεreq-am yakan ?
– Yeɣli-yi ufiɣ-t, mi nekker ad nruḥ ṭalleɣ anda akken i t-jemεeɣ ulac…
– …Walaɣ-kent-id tettnadimt ɣef kra, mi εeddaɣ ufiɣ atikki-ya. » sb.17
S utiki i as-iruḥen i Zira, i tessen Redwan, win i yufan atiki-ines deg tmeɣra i d-ituheyyan ad iɣenni Ɛli ƐEMRAN. Seg wass-nni leḥmala tettnerni gar-asen, tεedda akkin, tessaweḍ-iten gan axxam, sεan-d aqcic umi fkan isem Yuba.
Zira, teɣra ssinima, ma yella d Redwan d amasdag (architecteur). I sin sεan iswi yecṛek-iten ; d aseḥbiber ɣef tmagit Taqbaylit.
Yuweḍ-d wass n lefraq mi qeblen Zira ad tettekki deg temsizzelt ara d-yilin deg tegzirt n Tana i d-yezgan di tmurt n Vunuatu, aya ad yili deg teɣzi n εecra wussan.
Zira teṭṭef abrid-is ɣer Milan, iwakken ad temlil dinna akked ugraw ara tezdi, syinna ad εeddin ɣer tegzirt n Tana. Redwan d yemma-s Sekkura, ǧǧan-as talwit s tmara, imi yuεer-asen lefraq, Zira daɣen, s yimeṭṭawen i ten-teǧǧa, ladɣa imi ad tfareq mmi-s ur nessin d acu i tidert εad.
Ttεeddin wussan n Zira deg tegzirt n Tana akken iwata, almi d-yuweḍ wass aneggaru, tenneqleb teswiεt, mi d-teffi teẓrumest n Yassu askuf-is, dɣa tḥuza agraw n Zira i yellan iqeddec dinna. Ayen yugaren aya, Zira ur d-tban ara, deg uxrib yellan tama-nni.
Ɛeddan wayyuren ulac ula d isalli ɣef Zira, Redwan d yemma-s Sekkura, yekfa deg-sen usirem n tifin n Zira, ttuqennεen ad kemmlen tudert-nsen bla ma tella yid-sen.
Ɛecra wayyuren εeddan ɣef twaɣit n Yassur. Redwa di Fransa yettkemmil leqraya-s. Ma yella d Yuba, yettuṛebba s lεezza gar yifassen n yemma-s Sekkura.
« – Massa s ttawil kan, tura εad i d-tuɣaleḍ ɣer tudert, εecra n wagguren i telliḍ deg yigin, ur tukiḍ s yiman-im seg wasmi i teḍra tmedrit n taẓrumest n Yassur. » sb.103
S wakka i d-tuki Zira, deg uxxam n Jessika akked Eric, imejjayen i tt-iduwan mi teḍra yid-s twaɣit-nni.
Tebda tettaqqal-d tudert i Zira. Maca tufa-d ugur, ur tezmir ara ad tnadi ɣef lekwaɣeḍ-is deg taddart-nni, acku ɣur-sen ma yella win tḥuza teẓrumest n Yassur ttakkent d asfel, imi akka i yella deg wansayen-nsen. Maca, ufan-as-d tifrat Eric akked tmeṭṭut-is Jessica, nnan-s ad tiliḍ zun d taselmadt i d-yettuceyyεen sɣur L’UNESCO, imi ula d nutni syinna i d-tuceyyεen.
S wakka, Zira tebda aselmed n warrac n tegzirt Yassur, tekcem ɣer wulawen n yimezdaɣ-is. Yal ass anwa axxam i d-tekk akken ad tesselmed dderya-nsen. Almi d-tewweḍ ɣer uxxam aneggaru, teεqel-itt tmeṭṭut yellan dinna, imi twala-tt yakan, rnu ɣur-s, d nettat i yufan lekwaɣeḍ n Zira, dɣa tefka-as-ten.
Mi teṭṭef Zira lekwaɣeḍ-is tessawel s axxam ɣer tmurt, d yemma-s Sekkura i as-d-ihedren, dɣa tefka-as-d uṭṭun n Redwan, tenna-as dakken di Fransa i yella.
Terza Zira ɣer Redwan, ɣer tesdawit anda yeqqar, bla ma tenna-as, netta ur yeẓri ara almi tt-id-yufa ɣer wudem-is sdat n temkerḍit di tesdawit.
Akka i mlalen, seld mi yettwagzem usirem n temlilit-nsen i tikkelt-nniḍen. Uɣalen-d s axxam Zira akked Redwan.
« Zira, Redwan, setti Sekkura d tullas n Numidya akked Tamazɣa, qqimen akk lwaḥid wa rrif n wa, allen-nsen ččurent s zzux d nefxa, ttwalin deg Yuba la yetturar s ugiṭar, yebda s kra n wawalen yettabaε-iten a uẓawan n ugiṭar-is :
– Am wass yecban ass-a, am umkan yecban amkan-a i yura deg yigenni ad mlilen… » sb.157.
ISENTAL I D-YEDDAN DEG WUNGAL :
D isental icudden ɣer yidles, tamagit akked tgemmi. Gar yisental-a ad naf : ssinima, tasegda (architecture). Aseḥbiber d ureqqeε n wayen i d-ǧǧan lejdud-nneɣ, aya d ayen iɣef yettnadi ad yaweḍ Redwan, imi yebɣa ad yeǧǧ axxam aqdim s tmerna d ureqqeε s wallalen atraren.
Tayri daɣen tesεa amkan-is deg wungal, imi d nettat i yezdin Zira akked Redwan.
IWUDAM IGEJDANEN N WUNGAL :
Zira : d azwel n wungal yakan. D tawademt tagejdant, teɣra ssinima.
Redwan : argaz n Zira. Yeɣra tasegda.
Yuba : mmi-s n Zira akked Redwan.
Sekkura : yemma-s n Redwan.
Jessica akked Eric : imejjayen i yeddmen Zira mi as-teḍra twaɣit di tmurt n Vunuatu.
TUTLAYT N WUNGAL :
D taqbaylit n yal ass, d timserreḥt. Tikkwal ttilin wawalen atraren yecban : Imseḍruyen (réalisateur), tifakusin (technique), amasdag (architecte)…
TAMAWIN ƔEF WUNGAL (d tamuɣli-w)
M1. Tamawt tamezwarut, d aɣṣab deg wallus. Llan tigawin yuwi-d ad yili usiɣzef akked uglam, ladɣa aglam, ulac-it akk deg wungal, deg teɣzi n wungal d allus kan i d-tettales tmeskart, rnu s uɣṣab. Amedya, imeɣri ur yettfiq ara alamma yufa-d Zira akked Redwan myeḥmalen, zewjen, sεan-d aqicic, unagen qqlen-d… dayi, llan yineḍruyen yuwi-d ad yili usegzi-nsen.
M2. Llant tigawin ur keččment ara s allaɣ. Ad d-nefk yiwen umedya : Asmi truḥ Zira akked ugraw-ines ɣer tegzirt n Tana, teḍra yid-sen twaɣit n teẓrumest, iεeggalen n ugraw akk ufan-ten anagar Zira ! Dɣa ur d-tebdir ara tmeskart amek i nudan akken iwata neɣ, daɣen ur d-tebdir ara  dakken tedduri almi ur zmiren ad tt-afen, yerna d awezɣi ad tt-ǧǧen ur ttnadin ara fell-as, imi agraw-is d win iǧehden s waṭas.
Syin ɣur-s, yufa-tt yiwen isem-is Macabe. Yefka-tt i yimejjayen Jessica akked Eric s tuffra akken ad tt-dawin, imi at taddart ttakken d asfel win tḥuza teẓrumest n Yassur. Asmi d-tedkul Zira, ur tezmir ara ad teffeɣ ad tnadi lekwaɣeḍ-is ɣef sebba n tuggdi-ines seg yimezdaɣ n taddart, d aya i tt-yeǧǧan ur tezmir ara ad tessiwel iman-is! Aya daɣen d awezɣi ! tamezwarut, zemren ad nadin wiyaḍ deg umkan-is war ma teffeɣ nettat. Tis snat, asmi truḥ, sersen-d deg yiɣmisen dakken truḥ, dɣa isalli yettwazuzzer akk deg umḍal, ɣef waya llan zemren yimejjayen-nni ad ceyyεen ɣef ugraw n Zira ad d-ruḥen ad tt-awin, ɣas ur tufi ara lekwaɣeḍ-is, imi iban d acu i tt-yuɣen.
Tella daɣen temslat-nniḍen, d ayen yerzan imezdaɣ n Tana, imi tebder-d tmeskart deg taddart anda tella Zira, ttidiren kan akken ara ččen, rnu aselmed n warrac-nsen yettili-d s lexlas, lexlas yettili s uxeddim n yimawlan n warrac deg uɣerbaz ! Aya daɣen d awezɣi !
M3. Asexdem n urwas (le calque) s waṭas i d-ixelqen uguren n tseddast.
Amedya :
« … s usekcem n akk n ttawilat n lweqt-a… » sb.35
« ..aẓeṭṭa n itnernet… » sb’61
« alarmi yewwi-t naddam… »
M4. Lixṣaṣ deg usiggez. Anida tikkwal tetteεraq lǧerra i yimeɣri mi ara yeqqar, ladɣa deg udiwenni, anida tikkwal ur yettbin ara anwa i d-yettmeslayen. Rnu ɣur-s, tikkwal tulacin n ticcert (,), yesruḥay anamek n tefyirt, amedya : « Ugin as uɣalen kem ala. » sb.108
M5. Tuccḍiwin n tira. Ladɣa, tikkwal yella wanda ara naf tameskart ur tessemgirid ara gar « d » akked « ḍ », imi tettaru « ḍ » deg umkan n « d » mi ara yili d azenzaɣ, amedya : abriḍ, ttebdaḍeɣ, lmendaḍ…

Sɣur: Itri