Murad Mazri, d amaru : « Llan yimsiẓergen ur bɣin ad d-suffɣen adlis-iw ɣef tmasiḥit… »

Murad Mazri d amaru Azwaw, d amsuqel. Deg tdiwennit-a nuwi-d yid-s awal ɣef tira n teqbaylit, ɣef umaru Aqbayli d ɣef yisenfaren-is i ihegga.

Isaḥliyen: Amek ɣef tsuqilt-ik n yiwen n udlis ɣef tsekla tamasiḥt i theggaḍ?

Murad Mazri: Adlis iffeɣ-d deg tazwara n 2020. Maca di tazwara, yiwen seg yimeɣriyen inna-d d akken ixuṣ wawal acku llant snat n taktiwin ur ncudd ara, neɣ ideg ixuṣ kra. Aya ikka-d seg ugur n win i t-yerran ɣer lkaɣeḍ. Tura adlis ittwaṣeggem, yuɣal innekmal. D acu kan, akked d tehbubt-a n kuruna i d-sseɣlin ɣef umaḍal, dɣa ɣas ini-d ur t-nessuffeɣ ara maḍi. Adlis s timmad-is iwjed akka tura, yerna ad t-naf di tnedlisin n Bgayet d Tizi Wezzu.

Ɣef wacu i d-yettmeslay ?

Adlis d tasuqilt n yiwen uklasik aglizi yettwarun di tlemmast n lqern wis 17. Ittmeslay-d ɣef yiwen urgaz yettnadin tiɣremt n yigenwan, meεna yerwa leεtab di ddunit acku iɣeblan d yiɣilifen mačči d yiwen. Tudert n umasiḥi di ddunit mačči d tin isehlen, acku ittnaɣ d yiman-is, ittnaɣ d ṭṭbiεa-s, ittnaɣ d ddunit d iramsuyen-is merra. Adlis-a suffɣeɣ-t-id s lqella ulεella akken neqqar. Tamezwarut, ulac amsiẓreg yebɣan ad d-isuffeɣ adlis ɣef tsekla tamasiḥit, tin yernan ɣur-s ur bɣiɣ ara ad ḥettmeɣ iman-iw i win ur nebɣi ara neɣ yugaden aqehher anmetti i izemren ad d-yili. Yerna izmer ad d-yeɣli gar tuccar n tduba ur nreḥḥem ara, ladɣa deg wayen iεnan tamasiḥit. Tura nessaram ad yaweḍ imeɣri, dɣa ad t-neǧǧ ad d-yefk rray-is netta, acku d netta kan i izemren ad iḥkem fell-as.

Ddeqs n yiseggasen segmi i d-tsuffɣeḍ ungal-ik amenzu Abrid n twaɣit. Amek twalaḍ liḥala n umaru i d-yesnulfan kra?

Ur nettɣummu ara iṭṭij s uɣerbal, yerna ilha ma nemyenna tidet. D acu i d iswi n umaru? Amaru d acu yettraǧu, ittnadi akken ayen yura ad d-yeɣli deg ufus n umeɣri. Lameεna tilawt temmalaɣ-d ayen nniḍen. Tikwal iɣelli-d facal. Lameεna amek ara tgezmeḍ i ucercur n tira i d-iṭṭeggir yal d amaru. Aman-is d asekkil, asekkil ibnan awal, awal swayes tbedd tefyirt i yuɣalen d aḍris, sey-in yuweḍ d adlis. Seg wasmi i d-yeffeɣ wungal amezwaru deg 2015, ar ass-a ur ẓriɣ ara acḥal inzan. Maca amaru iḥemmlen tira, d tira i d lqewt-is, mačči d tadrimt i d-yettawi seg-s. Ɣas ini-d, d asnulfu i as-ittakken afud akken ad ikemmel di tira. Ur izmir ara ad iḥbes, ɣas tikwal ttilin-d iɣurar, maca tagrest ad d-taweḍ, talalit ad d-teldi tawwurt, dɣa mreḥba s tira tiyeḍ, s usnulfu. Liḥala n umaru tettɣiḍ ma nwala-tt si teɣmert n wid iqqaren d wid iseddayen adlis aqbayli. Maca, ur d-ttmeslayeɣ ara kan ɣef yimeɣriyen n teqbaylit neɣ ɣef udlis aqbayli, ula d tisekla tiyeḍ nṭerrent. Acimi? Aya icudd ɣer tlata n tneqqiḍin. Tamezwarut, imdanen seččayen tafekka ugar n wallaɣ. Wali kan di temdinin, ad d-naf gar usaččay d wayeḍ d asaččay nniḍen. Sseεlafen medden tafekka ugar n wallaɣ. Tis snat aɣerbaz ur ifki ara azal i tɣuri n yidlisen. Iselmaden ur ttḥettimen ara i warrac ad ɣren adlis ɣef umeskar-a neɣ n wihin. Ɣas rnu-d ɣur-s adabu i ifkan afus ɣef waya. Tis tlata d tamsalt n tedrimt, aqerru n wexxam ass-a awi-d kan ad issiweḍ ad d-yawi talqimt d wayen iwulmen i yiεeggalen-is, lmeḥwiǧat n yal ass, sey-in ad ixemmem, ma iseggar-d cwiṭ i udlis. Γas ini-d aneggaru-a ad iqqim d aneggaru di wasrayen n umdan ass-a, ladɣa m’akka i d-yerna internet, wagi ittawi aṭas n lweqt yerna ur ittak ara tabɣest i umdan ad iɣer. Tamussni ittawi-tt-id d umatu deg wayen iḥwaǧ imir-n kan, ayen nniḍen, akken ad ildi wallaɣ i tektiwin nniḍen, ayen-nni ad yeqqim d aneggaru di tseddarin ma nga-d tiseddarin n lmeḥwiǧat n umdan yal ass. Ahat llant ssebbat tiyeḍ, meεna nekk ttwaliɣ tlata-a d tigejdanin ugar n wayen nniḍen.

Ad d-nuɣal ɣer usiẓreg. D win i iweεren neɣ yella kra nniḍen?

Asiẓreg iwεer, acku issutur-d tadrimt s lǧib n umeskar. Ma d aɣbel agejdan, ma zemreɣ ad d-iniɣ akka, d asiweḍ n udlis ɣer wanida ilaq ad t-yaf yimeɣri. Imeɣri iḥwaǧ ad iwali di tnedlisin i t-iqerben, adlis n umeskar, akken ibɣu yili, iwakken ad as-neg lḥir ad iɣer yerna ur ifeccel ara m’ara inadi ɣef udlis n wa neɣ n wihin. Tilawt temmal-d ayen nniḍen. Maca aɣbel daɣen, ɣer taggara-a, m’akka i d-neɣli gar ifassen n ukman d tugdiwin imgaraden, kullec iḥbes, kullec yuɣal d aɣilif. Illa uɣilif wayeḍ, adlis ur isεi ara azal am wakken i t-isεa di leqrun iεeddan. Kra ur as-gin ara azal, ladɣa win n teqbaylit.

Ahat ula d timetti teḥqer cwiṭ win yettarun s teqbaylit?

Ur zmireɣ ara ad ḥekmeɣ ɣef waya! Maca ilaq daɣen ad nexzer iman-nneɣ ɣer lemri yerna ad nwali leεyub-nneɣ mebla ma nerra-yas azrir ara t-icebbḥen. Aqbayli iḥemmel ad yili d wayeḍ, iḥemmel ayen akk illan d aberrani, meεna ikreh iman-is! M’ara temmeslayeḍ d imdanen, ad ak-inin nekni d Iqbayliyen, meεna amek i d-tettban teqbaylit n yiwen? Mačči siwa win ittmeslayen taqbaylit i d Aqbayli. Win i as-ittaken afud ɣas ur tt-ittmeslay ara, wa ad iniɣ d Aqbayli ugar n win i tt-ittmeslayen yerna ur neclig ara deg-s. D acu ara d-nini, tidet ur texfi ɣef yiwen, meεna llan wid inwan ferzen nutni ddreɣlen, acku qqaren neɣ ttuɣun deg yiberdan “tamaziɣt deg uɣerbaz”, netta s timmad-is, ur ixeddem acemma akken ad d-tidir tmaziɣt i yessawal. Tira n teqbaylit tettwaḥqer seg wid-is di tazwara. M’ara nwali amek xedmen imrabḍen irumiyen ɣef teqbaylit , ɣas ma di tazwrara s yiswi inefεen amhersan, maca xedmen. Nekni, di Tmurt Taqbaylit, ur xeddmen ur ttεawanen win ixedmen, ur d-cligen deg-s. Ahat d tilawt qessiḥen, meεna ur ilaq ara ad nkellex ɣef yiman-nneɣ.

Ɣef tmuɣli-k, d acu tettwaliḍ ixuss di tfarest n tsekla-nneɣ?

Mmer ad nwali d acu yellan akka tura, ilaq yiwen ad izux cwiṭ. Deg wayen akk i d-nniɣ ahat tamuɣli-w tessibrik cwiṭ adleg d yimeẓri aseklan. Ala, ilaq ad nzux yerna ad t-id-nini. Adlis aqbayli yuget, ladɣa ungal i d-ittefɣen s waṭas ɣer taggara-a, amudden n tmedyezt, ticequfin umezgum, atg. Llan kra n yidlisen i d-iffɣen, meεna d imexḍa, acku am wakken i t-id-nniɣ ufella, iɣilifen d iɣeblan mačči d yiwen. Tusnakt, tafizikt, imawalen, isegzawalen… wigi akkit ttekkan seg udleg aseklan n udlis aqbayli. Nniɣ-ak-d d akken adlis ussnan ixuṣṣ ma nger tamawt ɣer wayen ittwaxdamen di tmura yuẓan. Adlis ussnan ara yessiwḍen taqbaylit ɣer uswir nniḍen, win εlayen ɣef win ideg tella ass-a. Maca d axeddim n yal yiwen, wa yettaru, wa yeznuzu-t, wa yeqqar-it, akka ara tennerni teqbaylit.

Yella wayen zemren ad rǧun yimḥemmalen-ik i wussan i d-itteddun?

Akka tura, llan isenfaren, meεna mazal ur mmiden ara. Illa yiwen wungal meqqer cwiṭ, aql-i uɣaleɣ-d ɣur-s akken ad t-sseɣtiɣ ad εiwdeɣ ayen ilaqen ad yettuεiwed. Ahat ur yexfi fell-ak d akken asiẓreg issutur-d tadrimt, tadrimt ulac s waṭas, dɣa aql-aɣ neqqim nettgani tallit n liser. Tallit ideg kullec ad iserreḥ, ideg ara neḍmeε ad d-ldint tewwura. Nessaram ad d-nejmeε cwiṭ akken ad d-nessuffeɣ daɣen di lehna. Nebɣa ad d-teǧǧuǧeg Teqbaylit, ɣas amaru meskin s lqella d lεella i d-issawaḍ akken ad d-yessuffeɣ adlis yura. Yerna ɣas ini-d di yal aḥric akka i tella. Ula d icennayen ijdiden ur ttafen ara taẓrigt ara d-issuffɣen aḍebsi m’ur sεin ara ṭṭmana n useddu n wayen ara d-gen d ufares-nsen.

Tanemmirt. Awal-ik n taggara…

Tanemmirt i uɣmis-nwen i aɣ-ifkan taswiεt ad d-nessenfali ɣef wayen illan di tmetti d tilawt n umeskar. Ssarameɣ d akken aqbayli ad d-yaki seg yiḍes-is acetwi, win lqayen iseg urεad i d-iffiɣ, am wakken yufa-yas lbenna i yir tanafa. Amezruy yettɣawalen, akud yettazal , m’ur neddi ara di tmacint-is, ad neqqim d igujilen, yerna zzman ad aɣ-imḍel war ccek. Mačči d wa i d asirem-iw, meεna tilawt ur teffir udem-is i win ibɣan ad tt-iwali. Ahat ameslay aneggaru ttaran medden deg-s asirem, maca nekk ḥemmleɣ tidet ɣas ma qessiḥet. Tilawt n wass-a tessenfalay-d yir lmisa.

Temmug tdiwennit sɣur: Azwaw