Tadiwennit akked umaru-amedyaz Murad Mezri << imussnawen ilaq ad zzin ɣer uḥric ussnan akken ad nεeddi s aswir wayeḍ, ad neg asurif..... >>
Di tdiwennit-a newwi-d awal s tehri akked umaru Murad Mezri, anda i nemmeslay ɣef ddeqs n temsal.
Aɣmis Isaḥliyen: azul, nessen Murad Mazri d amaru d amedyaz, mmeslay-d i yimeɣriyen-nneɣ ugar fell-ak ?
Murad Mezri: Am Yal tikkelt, iwεer i yiwen ad d-yini kra ɣef yiman-is. Yerna ma nniɣ-d tidet kan, ur ḥemmleɣ ara ad izzi wawal fell-i, maca ad awen-d-iniɣ s kra n yimeslayen kan. Ihi, nekk d amaru amecṭuḥ, d amseḍru, yeεni d win ixeddmen isura imecṭaḥ n ṣṣenf arratan (documentaire).
Am waṭas n yimura d wid iqeddcen deg yidles d tsekla ladɣa, aḥemmel-iw n teqbaylit iǧǧa-yi ad d-geɣ aṭas n yiḍrisen d isura akken taqbaylit ur tettɣimi ara deg wulawen kan, meεna ad d-teffeɣ wad d-twali tafat. Maca tafat-a smundulen-tt ar ass-a ama d icenga ama d arraw-is. D asḥisef, maca akka i tella. Tidet ilaq bnadem ad tt-id-yini.
Amek-iten yisurifen-ik imezwura deg wannar n tira ?
Di tazwara, ɣas ini-d εecrin iseggasen ɣer deffir, lliɣ uriɣ adlis s tefransist, maca ur iwala ara tafat. Asmi i mmeslayeɣ d yiwen ɣef udlis-a, inna-yi-d acimi mačči d taqbaylit ara txedmeḍ ? dɣa am win i yi-d-iwwten s ubeqqa. Inna-yi-d Tafransist tesεa dderya n dderya, yerna ula di tmura illan mačči d ayla-s tesεa-d irbiben, ma d taqbaylit tettwaεzel ula seg wid-is.
Tidet kan, nneḥcameɣ. Seg yimir bdiɣ lemdeɣ amek tettwaru teqbaylit, dɣa bɣiɣ ad ssnimreɣ akk wid illan deg wannar, wid i yi-izwaren, wid illan d imenza ɣef temsalt n yiles-nneɣ imi i fkan si lweqt-nsen, si tedrimt-nsen akken ad aɣ-neǧǧren abrid ɣer uḥemmel n wayla-nneɣ yerna gan-aɣ asaka ɣer tira s yiles-nneɣ.
Ihi, akka i teḍra, dɣa uriɣ yiwen udlis ɣef wamek yiwen illan d ineslem zik-is, yuqel d amasiḥi, yeεni iɣra linǧil neɣ lexber n lxir s teqbaylit d wamek ibeddel tamuɣli ɣef kra yellan. Adlis-a urεad iwala tafat, neɣ urεad i d-ilul. Mi εeddan iseggasen, yeεni lemdeɣ akken iwata taqbaylit, ittusemma akken i zemreɣ ad tt-aruɣ s yilugan n wass-a, kkreɣ-as i ccɣel-a.
3)Am umedyaz, am umaru di sin yid-sen d iḥeddaden n wawal, ɣef leḥsab-ik kečč d acu i d-irennu myal yiwen deg-sen i tmetti, tutlayt, d tsekla… ?
Nekk ɣur-i di sin am tcemmaεin iceεlen. Akken ttakken-d tafat i wid ittnadin ad ferzen. Amedyaz s usefru, amaru s tefyart d lebni n wawalen i d-immallen tikta tuffirin, tid idergen i tmetti.
Awi-d kan timetti ad d-teεqel deg umundel i mmundlent wallen-is ladɣa tin nneɣ. Aya ur nebɣi ara ad d-nini d akken medden ddreɣlen, maca amaru iteddem asafu s wawal akken ad inǧer tiregwa ɣer liser, ɣer bennu n wayen ifazen. Issenfal-d iḥulfan-is s tmuɣli nniḍen, tin ur tesεi ara tmetti neɣ s tin ideg ur d-teclig ara. Amedyaz daɣen s usefru ad tent-id-issefru am wakken i ferrun gar yiclem d yired. Γas ini-d ittak-d tamuɣli lqayen n wayen iwumi ur nteg ara tamawt. Llant tikwal ad d-yawi timsal ur iferrez ara menwala.
Ihi d isin yid-sen kkan deg ubrid n usaki ladɣa deg wayen i aɣ-icuban nekni s Iqbayliyen. Ayen iteg umaru d umedyaz ikka daɣen deg usnerni n tutlayt, deg wayen akk i d-yettawi, ama d isental ama d tira, ama d taɣuzi deg wayen ittwatun, ittak abeḥri i turin n tutlayt. Aya daɣen isnernay aḥric n tsekla.
Nekk ssarameɣ ad εumment tnedelsin s udlis d tsekla n tmaziɣt/taqbaylit akken ahat iqbayliyen ad akin d yiman-nsen akken ad ferzen ddunit s tiṭ taqbaylit mačči s lemri n tutlayin tiberraniyin. Aya mačči d taɣuri s tutlayin nniḍen ara negdel i imeɣriyen maca d afud ara nefk akken ad kkren i wayla-nsen yerna ad ferzen timsal s teqbaylit m’ara ttazzalent wallen-nsen deg yidlisen yuran s teqbaylit.
4)Amek i tettwaliḍ aswir n tsekla-nneɣ ass-a ?
Ur ilaq ara ad neskiddeb i yiman-nneɣ. Ɣas ma ugten yimura, llan iɣilifen iwulem ad nefrez sya d afella. Aswir ittimɣur, yerna llan kra idlisen d tiwiztin.
Tura iwulem ad d-yili uzɣan aseklan, yerna iwulem i teẓrigin ad sεunt agra n yimeɣriyen ara isneqden tira. Zik d leḥrara i yettawin wa neɣ wihin ad d-issuffeɣ adlis-is, ɣas ma deg-s lexṣas, ma d tura ilaq ad d-yili ugraw-a yerna s lεejlan. Akka ara ifru lḥebb ɣef ukerfa.
5)Yeffeɣ-d udlis-ik amaynut ussan-a yezrin, mmeslay-aɣ-d cwiṭ fell-as ?
Adlis iwwin azwel n « Tibratin » d adlis amaynut i d-iffɣen deg yennayer-a iεeddan. Tamsalt n 63 tegra-d d ccama deg umezruy n zzayer wala n Teqbaylit. D ccama ar ass-a mazal tessawal-d akken ad tt-nessenqed nezzeh.
Aṭas i yenḥafen, innejlan mi d-kecmen Iserdasen n tlisa ɣer tmurt ṭṭfen leḥkem s zzur. Ayen iɣef nuḍḥen Iqbayliyen, asirem-nsen, d wayen akk rǧan iwwi-t yiḍ n ddel, dɣa ugar n 400 iterrasen i yeɣlin, ma d wiyaḍ nnejlan, ǧǧan ixxam-nsen, akal-nsen d wayen akk sεan, kkan abrid ɣer wid ssuffɣen s lḥif d lmeḥna. Sεid, admawan agejdan n udlis, iǧǧa-d tawacult-is di lqella n lεula, ikka di lǧerra n wid yessuffeɣ s lḥif, d leεra. Tura ula d netta yuqel am nutni.
Amennuɣ n yiseɣ d amennuɣ i d-iwwin tilelli, maca taneggarut-a rran-tt ɣer leḥbus ideg temmermed s waṭas. At yiseɣ kkan ad tt-id-ssalin ad d-tuɣal d taεeṣṣabt n yal Tarwiḥt, ladɣa mi ssuffɣen acengu iqqimen 130 n yiseggasen. D acu kan ur rǧin ara acengu i d-ikkan seg yidammen, i d-ikkan seg uẓar i yerran tudert n yiḍelli axir n tin n tura.
Sεid ixtar ad iffeɣ amadaɣ, syin, s mayna i fkan kra, ittuḥettem ad iruḥ berra n tmurt ideg ibna cwiṭ n liser ɣas ma wid εzizen fell-as iǧǧa-ten di tmurt. Ibna liser deg urebbi n tmagit d yiseɣ n tjaddit, win akkin i t-irran d argaz, d lǧil iqublen Fransa s wayen akk illan d iseɣ.
Llan immennuɣen n tidet, n yiseɣ, llan imennuɣen nniḍen ur d-nettawi ara ala asḥisef d umuɣben, anuɣni d leḥzen.
Tibratin d adlis ideg ara yekcem yimeɣri di telqayt n wassaɣ n rruḥ gar Ubabat d yelli-s i yettwaceggaεen sya ɣer da. Amud-a n tebratin, i ibnan iḥulfan, ameyyez d tullya n wul, ittawiy-aɣ-d akcaf ɣef kra n tidettin iεacen win inḥafen seg ufus n yiduba akken bɣun llan.
Deg yijerriden-a n tebratin ideg iḍebεen tuzzma, iḥulfan, isirmen d wayen akk illan d iseɣ, teskanay-d timeẓdit n wassaɣen gar yiεeggalen n twacult, maca illa daɣen unadi n tegzi n teswiεin i isεan yiwen wassaɣ d uǧhid ɣas akken ibḍa-ten zzman, amkan, n tikta, tikwal d tsusmiwin. Assaɣ-a lqay mačči am wid ibna d warraw-is wiyaḍ.
Tira-a n Ubabat d yelli-s, tebεed ɣef umbaddal n yisallen kan, ijbed akkin ɣer telqayt n kra n temsal. Yuɣal d annar ideg i d-myeqqaren s wayen illan d lbaḍnat. Llant daɣen tugdiwin si yal tama. Asḥisef, nndama, timerǧiwin d wayen akk icudden sin imḥemmalen s leḥmala n tidet. Tibratin-a ttbeggint-d imennuɣen deg yiswiren imgaraden. Aswir aserti, anmetti, adamsan d wayen akk icudden imdanen. Ittbeggin-d tamuɣli ɣef ddunit tamesbaṭlit ideg iqwa lbaṭel mebla lmeεna. Amesbaṭli am uḥeqqi, akkit teddun ɣer uẓekka.
Tibratin-a daɣen ttakkent yiwet n tmuɣli ɣef umṣalaḥ i d-illan gar tsuta ur nemeεqal ara, d amṣalaḥ gar tsuta, maca d amṣalaḥ daɣen akked umezruy. Di Tibratin, yal awal isεa lmeεna. Yal tasusmi gar sin isekkilen teqqar-d aṭas. Mačči d tadyant n ubabat d yelli-s kan, meεna d inig di tedyanin d lbaḍnat n terwiḥt n umdan, anida yal awal yuqel d asaka neɣ d tiqenṭert gar ubabat d warraw-is icudden idammen, maca d icciddan udrigen n wul.
6)Ahat ddeqs n yimura iqbayliyen i d-yessufuɣen idlisen taggara-ya, aya dɣa d ayen yessefraḥen. Meεna imeɣriyen drus-iten, d acu tenniḍ ɣef usentel-a ?
Am wakken i d-nniɣ ssarameɣ d akken tinedlisin merra ad εumment d idlisen s teqbaylit, d acu ilaq ad d-ilin isental imgaraden.
Bɣiɣ di yal taɣult d werken idlisen s teqbaylit. Ungalen lhan, ttaken i tedmi ad d-tegmu w ad d-tefsu s teqbaylit, maca iwulem ad nezzi s aḥric ussnan. Wagi ixuṣ cwiṭ, uma llan wid igan isenfaren am Udlis n tfizikt i Yura Mass Muxṭari, adlis n umezruy i d-issuɣel Amar Ulamara, Murad tewak deg udlis-is ɣef tnefsit, adlis n Tsenselkimt i tura Massa Bouzefran Samya atg… Ugur n yimeɣriyen illa.
Ilaq ad nẓer d akken Iẓedwa inmettiyen sseblaεen di lweqt am sselbaḥa. Ad d-teqqimeḍ sdat n Tilifun, ad twaliḍ sswayeε εeddant s urured n tafat. Tilifun imḥa kra yellan, ikkes aɣmis, ikkes tilibizyu, ikkes ssaεa, ikkes adlis…Ur d-yeqqim wayra. Qlilit ass-a wid iqqaren, ad d-iniɣ wid ittaṭafen adlis deg ufus-nsen. Ilha neɣ diri-t, yal wa isεa tikti ɣef waya. D acu swayes ara d-iglu ? Zemmreɣ ad d-iniɣ d tikelwa, d aεzal n umdan ɣef wayeḍ…d iɣisan i d-gan di tmetti.
7)Txeḍmeḍ tasuqilt i ungal ” the pilgrim’s progress ” n John Bunyan. S yisem-ik d amaru, tasuqilt ad d-ternu ugar i tsekla-nneɣ, neɣ i wakken ad tennerni tsekla-ya ilaq imura-nneɣ ad d-snulfun sɣur-sen ?
Ad d-iniɣ i snat lhant ; Tasuɣilt tettak ad nefrez s imeslayen-nneɣ tidmi n tsekliwin tiberraniyin, d tmuɣliwin-nsent ɣef tmetti, ɣef tsertit, ɣef tmussniwin imgaraden. Wagi d ayen ilhan, d ayen iwulmen.
Cukkteɣ ur ilaq ara ad nemdel tawwurt ɣer daxel,w ad as-nerr rrezza am wakken nugad win ara d-ikecmen tiɣerɣert n tsekla taqbaylit. Ilaq ad nefrez ayen illan ifuq di tsekliwin nniḍen, syis ara negmu. Tidmi tezmer ad d-tekk akkin di talunin imgaraden n tsekliwin tigreɣlanin ara ɣ-ifken ad nefrez timsal-nneɣ s tid-nsen, s tid-nneɣ. Anamek n waya, m’ara d-nessuqel adlis menwala si tsekla tberranit ad aɣ-d-tmel amek i ttwalin tamsalt-nni, dɣa s lemri-nneɣ nekni nezmer ad nerfed ayen ilhan wad ndegger ayen ur infiεen ara i tmetti-nneɣ.Syin, ilaq ad nger tamawt i kra d asentel.
Imussnawen ilaq ad zzin ɣer uḥric ussnan akken ad nεeddi s aswir wayeḍ, ad neg asurif deg wayen iεnan tussna, tatiknulujit, tafelsafit, tusnakt, tafisikt, turakt, tussniwin tilsawin d taɣulin merra irzan tudert n umeɣrad d wayen akk i t-izedɣen. Ma nga asurif-a, taqbaylit ad d-teg asurif ameqran akken ad ɣeltent tsuta i d-iteddun. Amedya kan, aṭas i yessuɣulen tura awalen di Tsuɣelt n Google. D wid ur neqqar ara s teqbaylit, maca ttnadin ad gzun ayen ur ssinen ara. Tameddit n wass-a kan sin ttemjadalen ɣef wawal Tiyirsi. Di kra n temnaḍin qqaren-as taɣect…seḥḥan di sin, maca yal tama amek teqqar. Ahat aya ad iεiwen medden ad issinen awalen ur qqaren ara di temnaḍin-nsen.
Ihi, ttawil-a n usuɣel d tawwurt i tmussni, d ayen ara d-yernun i teqbaylit. D acu iwwi-d lḥal ula d wid-nneɣ ad εeddin ɣer usnulfu. Asnulfu-a ad d-iddu s tedmi taqbaylit.
8)Ma yella wacu i nettu tebɣiḍ ad temmeslayeḍ fell-as, awal atan ɣur-k.
Yusa-d yiwen inn-as i Musa ha-t-an ad tcirin sin di lemḥella. Musa yerra-as : « Ԑni tusmeḍ deg wemkan-iw ? a win yufan akk ad d-issers umeɣlal rruḥ-is ɣef yal yiwen akken ad uɣalen merra d lanbeyya ! » Wigi d imeslayen illan di Tira tuɣrist [(Aneẓruf 11.28-29) (la bible)]. Ihi, ssarameɣ akk medden ad arun, acku yal yiwen isεa d acu ara d-yini, maca ssarameɣ daɣen medden merra ad refden adlis w ad ɣren. Akka ara ḥerzen ayla-nsen, akka ara teǧǧuǧeg tmagit-nsen di liser yerna d iseɣ-nsen ma gan aya. Taqbaylit teḥwaǧ arraw-is, arraw-is ssarameɣ akken. Leḥmala d abrid yettawin yettara. Am tneqlet, teggul m’ur as-tefkiḍ ara ur ak-d-tettar kra. Taqbaylit akken daɣen. Ma ur as-tefkiḍ ara, ur ak-d-tettara ara. Cfiɣ m’ara seεdent tlawin talalit n llufan, ttawint-d tunṭicin, dɣa lal n wexxam tetarra-asent lxir. Akka ara tili teqbaylit d warraw-is.
9)Tanemmirt imi i d-terriḍ i yesteqsiyen-nneɣ. Awal-ik n taggara ?
D nekk ara kun-ssnimren ɣef wayen txeddmem ladɣa deg usebɣes n yimura d wid merra iqeddcen akken taqbaylit ad d-tennerni, ad d-teg iẓuran deg wulawen n wid-as, n warraw-is d tsuta i d-ittenkaren. Ssarameɣ imeɣriyen ad afen kra d abaɣur di tɣuri n yidlisen imgaraden n yimura-nneɣ.
Ssarameɣ ad d-tfeǧǧeǧ teftilt n teqbayli di tillas n wid ibɣan ad d-texsi. Ad d-tefk iẓuran d ixulaf deg wakal yekkawen, yewwuren, di lburat d isukiyen. Yerna neẓra acḥal ugten di tmurt. Ssarameɣ ad d-awin s lexber medden d akken adlis n lkaɣeḍ yif tilifun di kullec. Ama i tezmert n wallen d ṣṣeḥḥa, ama i tedmi d wayen icudden ɣer terwiḥt d yiman Aqbayli. Tanemmirt i wid merra ittakken afud akken ad neddu ɣer sdat, ɣas ma s icifaḍ d icelwiqen. Am wakken illa deg wawal n kra di zzman-nsen : « nekni si twacult iteddun ɣer sdat ! » Ihi, aql-aɣ nḥerreǧ i tikli ɣas ma d asawen. Tanemmirt.
Testeqsa-t: tafukt n yiḍ